Իրավունքներ և պարտականություններ : հասարակագիտություն

                                        Իրավունքներ   և պարտականություններԿենսական կարիքներ և սոցիալական պահանջմունքներիրավունքներ և պարտականություններմարդու իրավունքներհակասող իրավունքներՄարդու իրավունքները բոլորինն են՝հավասարապես,համընդհանուր և ընդմիշտ:Մարդու իրավունքները անօտարելի ենՄարդու իրավունքները անբաժանելի ենՄարդու իրավունքները փոխկապակցված են Մարդու իրավունքների միջազգային հռչակագիրը1948թ.Միավորված ազգերի կազմակերպության Գերագույն վեհաժողովն ընդունեց     Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը,որն իրենից ներկայացնում է մարդու իրավունքների և ազատությունների մի ամբողջական ժողովածու,որը վերաբերում է ընտանիքի  բոլոր անդամներին:

ցդղվ ց

ղմ կցյիսդյց ղ

Նոր հարստության հիմնումը:Արտաշես 1-ին

Արտաշես 1-ինի գահակալումը:

Ածխաջրերի դասակարգումը,անվանակարգը,նշանակությունը

Կենդանի օրգանիզմներում ամենակարևոր գործառույթներից մեկը ածխաջրերն են: Դրանք էներգիայի աղբյուր են և ներգրավված են նյութափոխանակության մեջ:Ածխաջրերի դասակարգումԲոլոր հայտնի ածխաջրերը կարելի է բաժանել երկու խոշոր խմբերի `պարզ ածխաջրեր և բարդ ածխաջրեր:Առանձին խումբ է ածխաջրածին պարունակող խառը պոլիմերներ, օրինակ ՝ գլիկոպրոտեիններ ՝ սպիտակուցային մոլեկուլով համալիր, գլիկոլիպիդներ ՝ լիպիդով բարդույթ և այլն:Պարզ ածխաջրերը (մոնոսախարիդներ կամ մոնոզներ) պոլիհիդրօքսիխարբոնիլային միացություններ են, որոնք հիդրոլիզի ընթացքում ի վիճակի չեն ձևավորել ավելի պարզ ածխաջրի մոլեկուլներ:Եթե  մոնոսախարիդները պարունակում են ալդեհիդային խումբ, ապա դրանք պատկանում են ալդոզների (ալդեհիդային ալկոհոլային խմիչքների) դասին, եթե կետոննեի`կետոզների դասակարգին (ketoalcohols): Կախված մոնոսախարիդային մոլեկուլում ածխածնի ատոմների քանակից առանձնանում են տրիոզները (C3), տետրոզը (C4), պենտոզները (C5), հեքսոզները (C6) և այլն:D-ալդոզներԱլդոտրիոզներգլիցերալդեհիդ (գլիցերալ)ԱլդոտետրոզներD-էրիթրոզաD-տրեոզաԱլդոպենտոզներD-ռիբոզաD-արաբինոզաD-քսիլոզաD-լիկսոզաԱլդոհեքսոզներD-ալլոզաD-ալտրոզաD-գլյուկոզաD-մաննոզաD-գուլոզաD-իդոզաD-գալակտոզաD-տալոզաԿետոզներԿետոտրիոզներԴիհիդրոքսիացետոնկետոտետրոզներէրիտրուլոզակետոպենտոզներռիբուլոզաքսիլուլոզակետոհեքսոզներպսիկոզաֆրուկտոզասորբոզատագատոզաՄոնոսախարիդների քիմիական հատկություններըՄոնոսախարիդները, շնորհիվ հետերոֆունկցիոնալ կառուցվածքի (բազմաթիվ ռեակցիոն կենտրոնների առկայության) չափազանց ռեակցիոնունակ են։ Կիսաացետալային հիդրօքսիլով են պայմանավորված մոնոսախարիդների կարևորագույն հատկությունները։ Մոնոսախարիդները չոր HCl-ի ներկայությամբ սպիրտների հետ փոխազդելիս (անջուր պայմաններում),առաջացնում են ացետալներ, որոնք կոչվում են գլիկոզիդներ՝ կիսաացետալային խումբը փոխարինվում է նուկլեաֆիլ տեղակալման մեխանիզմով։ Առաջանում է α- և β- գլիկոզիդների խառնուրդ։Մեթիլ-α-D-գլյուկոպիրանոզիդԱնոմերային գլիկոզիդների խառնուրդը կարելի է պատկերել մեկ բանաձևով։Մոնոսախարիդները գլիկոզիդներ են առաջացնում նաև մոնոսախարիդների սպիրտային խմբերի հաշվին, այսինքն առաջանում են օլիգո- և պոլիսախարիդներ։ Բացի այդ, օրգանիզմում տեղի է ունենում D-գլյուկուրոնաթթվի գլիկոզիդների առաջացում՝ որոշ տոքսիկ ֆենոլային միացությունների հետ։Այդ գլիկոզիդները (գլյուկուրոնիդները) հեռանում են մեզով և տեղի է ունենում դետոքիկացում։O-գլիկոզիդները նման են ազոտ պարունակող անալոգները՝ N-գլիկոզիդները, որոնք հանդես են գալիս որպես նուկլեոտիդների, նուկլեինաթթուների բաղադրամասեր։Օրգանիզմում գլիկոզիդների առաջացմանը մասնակցում են մոնոսախարիդների ֆոսֆատները կամ նուկլեոզիդդիֆոսֆատները։ Այս միացություններում ֆոսֆորական թթվի մնացորդը և նուկլեոզիդդիֆոսֆատը լավ հեռացող խմբեր են։Գլիկոզիդները կարող են հիդրոլիզվել թթվային միջավայրում (ացետալների նման),բայց բավականին կայուն են նոսր հիմքերի հանդեպ։ Գլիկոզիդների հիդրոլիզը, ըստ էության, առաջացման ռեակցիայի հակառակն է՝ արդյունքում առաջանում է սպիրտ և մոնոսախարիդ։ Օրինակ, մեթիլ-β-D-գլյուկոպիրանոզիդի հիդրոլիզի արդյունքում առաջանում են գլյուկոզ և մեթանոլ։Սպիրտային OH-խմբերի մասնակցությամբ ընթացող ռեակցիաներ.պարզ և բարդ եթերների առաջացում։Պարզ եթերներ առաջանում են հիմնային միջավայրում գլիկոզիդների (կամ մոնոսախարիդների) և ալկիլհալոգենիդների (կամ այլ ալկիլացնող ագենտների) փոխազդեցության արդյունքում առաջացած գլիկոզիդների եթերների թթվային հիդրոլիզով։ Օրինակ, մեթիլ-α-D-գլյուկոպիրանոզի ալկիլացման արդյունքում առաջանում է մեթիլտետրա-օ-մեթիլ-α-D-գլյուկոպիրանոզիդ։Առաջացած մեթիլտետրա-օ-մեթիլ-α-D-գլյուկոպիրանոզիդը ենթարկվում է թթվային հիդրոլիզի, վերածվելով տետրա-օ-մեթիլ-α-D-գլյուկոպիրանոզի՝ եթերի։ Մոնոսախարիդների ալկիլացման ընթացքում նույնպես առաջանում են գլիկոզիդների եթերներ, որոնց գլիկոզիդային կապը թթվային միջավայրում ենթարկվում է հիդրոլիզի և առացանում է պարզ եթեր։Բարդ եթերները առաջանում են մոնոսախարիդների և ացիլացնող ագենտների, օրինակ՝ կարբոնաթթուների անհիդրիդների, փոխազդեցության դեպքում։Մոնոսախարիդների փոխարկումներում մեծ դեր ունեն ֆոսֆատները (ֆոսֆորական թթվի բարդ եթերները)։ Բացի արդեն հիշատակված գլյուկոզո-1-ֆոսֆատից, կարևոր նշանակություն ունեն գլյուկոզո-6-ֆոսֆատը, ֆրուկտոզո-6-ֆոսֆատը, դիֆոսֆատը, օրինակ՝ ֆրուկտոզ-1,6-դիֆոսֆատը (ֆրուկտոզ-1,6-բիֆոսֆատ)։Մոնոսախարիդների էսթերները, ինչպես և բոլոր բարդ եթերները, ընդունակ են հիդրոլիզվելու թթվային և հիմնային միջավայրերում մինչև համապատասխան թթու (աղ՝ հիմնայինի դեպքում) և սպիրտ (տվյալ դեպքում մոնոսախարիդը սպիրտ է)։Մոնոսախարիդների օքսիդացման ռեակցիաները։ Ալդոզների օքսիդացումը չեզոք և թթվային միջավայրերում ընթանում է առանց մոլեկուլների ածխածնային շղթայի փոփոխության։ Կախված օքսիդացման պայմաններից, կարող են օքսիդանալ միայն ալդեհիդային խումբը, ալդհեհիդային և սպիրտային խմբերը և այլն, և արդյունքում առաջանում են տարբեր միացություններ։Օրինակ, գլյուկոզի օքսիդացման ժամանակ առաջանում են գլյուկոնաթթու, գլյուկուրոնաթթու, գլյուկարաթթու։Մեղմ օքսիդիչի դեպքում (բրոմաջուր) օքսիդանում է միայն ալդեհիդային խումբը և ռեակցիայի արդյունքում առաջանում են ալդոնաթթուների, գլյուկոզի դեպքում՝ գլյուկոնաթթու։Կենդանի օրգանիզմում նման օքսիդացումը ընթանում է համապատասխան ֆերմենտի մասնակցությամբ։Սպիրտները, ինչպես հայտնի է, օքսիդանում են առաջացնելով կարբոնաթթուներ, ըստ որում առաջնային սպիրները երկրորդայինների հետ համեմատ օքսիդանում են ավելի արագ։Ուժեղ օքսիդիչի ազդեցության ժամանակ (նոսր ազոտական թթու) օքսիդանում են և՛ ալդեհիդային, և՛ առաջնային սպիրտային խմբերը, առաջացնելով գլիկարաթթուներ կամ շաքարաթթուներ։Այսպես, գլյուկոզի օքսիդացումից առաջանում է գլյուկարաթթու, մանոզի-մանարաթթու, գալակտոզի-գալակտարաթթու։Կենդանի օրգանիզմներում կարևոր նշանակություն ունեն գլյուկուրոնաթթուները, որոնք առաջանում են առաջնային սպիրտային խմբի օքսիդացումից։ Օրինակ, գլյուկուրոնաթթուն, որը բազմազան ֆունկցիաներ է կատարում, մասնակցում է թունազրկման ռեակցիաներին, որպես կառուցվածքային հատված մտնում է պոլիսախարիդների կազմի մեջ և այլն։Մոնոսախարիդներից ուրոնաթթուների առաջացման դեպքում անհրաժեշտ է «պաշտպանել» ալդեհիդային խումբը.օրինակ, օքսիդացումից առաջ, մոնոսախարիդը վերածել գլիկոզիդի։ Մոնոսախարիդների գլիկոզիդների օքսիդացման արդյունքում առաջանում են գլիկուրոնաթթուների գլիկոզիդներ, որոնց թթվային հիդրոլիզից առաջանում են ազատ գլիկուրոնաթթուներ։Օրգանիզմում այդ պաշտպանական դերը կատարում է 1-ֆոսֆատային խումբը։Մոնոսախարիդների վերականգնման հետևանքով առաջանում են ալդիտներ (շաքարային սպիրտներ),որոնք քաղցրահամ են։ Վերականգնումը ընթանում է խիստ պայմաններում, ուժեղ վերականգնիչների մասնակցությամբ։Ալդիտներից մի քանիսը, օրինակ, քսիլիտի (D-քսիլոզից) և սորբիտը (սորբիտոլ,D-գլյուկոզից) շաքարախտով հիվանդները օգտագործում են որպես շաքարի փոխարինիչ։ Ալդիտները չեն ընդգրկվում նյութափոխանակության մեջ, համապատասխան ֆերմենտների բացակայության պատճառով։Ալդոզների և կետոզների փոխադարձ փոխարկումը։ Հիմնային միջավայրում տեղի է ունենում մոնոսախարիդների իզոմերացում։CH-կենտրոնի առկայության շնորհիվ, հիմնային միջավայրում, տեղի է ունենում ալդոզներից կետոզների առաջացում (իզոմերացում) և էպիմերացում C-2 մոտ։Օրգանիզմում նման փոխարկումները ընթանում են ֆերմենտների մասնակցությամբ։ Այս փոխարկումների նշանակությունը չափազանց մեծ է, քանի որ մոնոսախարիդներից կենդանական համակարգերում միայն գլյուկոզն ունի փոխանակման համար անհրաժեշտ ֆերմենտների համակարգ։ Հետևաբար, այլ մոնոշաքարները փոխանակվելու համար պիտի վերածվեն գլյուկոզի։ Նկարագրված եղանակով ֆրուկտոզից և մանոզից առաջանում է գլյուկոզ։Մոնոսախարիդների հայտնաբերման ռեակցիաներըՊենտոզների և հեքսոզների տարբերիչ ռեակցիաներըՀանքային թթուների հետ տաքացնելիս մոնոսախարիդները ենթարկվում են դեհիդրատացման (կորցնում են երեք մոլեկուլ ջուր) և ալդոպենտոզներից առաջանում է ֆուրֆուրոլ, իսկ ալդո- և կետոհեքսոզներից՝ 5-հիդրօքսիմեթիլֆուրֆուրոլ։ Ֆուրֆուրոլը և 5-հիդրօքսիմեթիլֆուրֆուրոլը ֆենոլների և արոմատիկ ամինների հետ տալիս են կոնդեսացման ռեակցիաներ, առաջացնելով գունավոր միացություններ։ Այս ռեակցիաների վրա են հիմնված պենտոզների և հեքսոզների քանակական և որակական հայտնաբերման մի շարք եղանակներ։C5H10O5 → C5H4O2 + 3 H2OՕրինակ, ֆուրֆուրոլը փոխազդելով անիլինի, իսկ 5-հիդրօքսիմեթիլֆուրֆուրոլը՝ ռեզորցինի հետ առաջացնում են կարմիր գույնի միացություններ։ԴիսախարիդներԵրկու մոնոսախարիդներից կազմված գլիկոզիդները կոչվում են դիսախարիդներ։ Դիսախարիդների գլիկոզիդային կապի առաջացմանը մասնակցում են երկու OH-խմբեր՝ մոնոսախարիդներից մեկի կիսաացետալայինը և մյուսի՝ ցանկացածը։ Եթե երկրորդ հիդրօքսիլ խումբը սպիրտային է, ապա նման միացության մեջ պահպանվում է կիսաացետալային խումբը և այդպիսի դիսախարիդները կոչվում են վերականգնող (լակտոզ, մալթոզ, ցելոբիոզ) կամ մալթոզային տիպի։ Եթե գլիկոզիդային կապի առաջացմանը մասնակցում են երկու մոնոսախարիդների կիսաացետալային խմբերը, ապա այդպիսի դիսախարիդները կոչվում են տրեգալոզային կամ չվերականգնող տիպի։ Դիսախարիդների հիդրոլիզի արդյունքում առաջանում են մոնոսախարիդներ։սախարոզ+H2O=D-գլյուկոպիրանոզ+D-ֆրուկտոֆուրանոզլակտոզ+H2O=D-գլյուկոպիրանոզ+D-գալակտոպիրանոզմալտոզ+H2O=D-գլյուկոպիրանոզ+D-գլյուկոպիրանոզցելոբիոզ+H2O=D-գլյուկոպիրանոզ+D-գլյուկոպիրանոզO-α-D-գլյուկոպիրանոզիլ-(1→1)-α-D-գլյուկոպիրանոզիլ (տրեգալոզ)Դիսախարիդները ըստ կառուցվածքի O-գլիկոզիդներ են, որոնցում գլիկոնային մասը նույնպես ներկայացված է մոնոսախարիդով։ Դիսախարիդների անվանակարգը կատարվում է համաձայն այն կանոնների, որոնք կիրառում են գլիկոզիդների համար.կապի առաջացմանը կիսաացետալային խումբ տրամադրող մոնոսախարիդը փոխում է իր վերջավորությունը «ոզիլ»-ի, իսկ սպիրտային խումբ տրամադրող մոնոսախարիդի վերջավորությունը չի փոխվում։Դիսախարիդների անվան մեջ անպայման նշվում է երկու մոնոսախարիդների լրիվ կոնֆիգուրացիաները, օրինակ մալթոզի անվանումն է՝ α-D-գլյուկոպիրանոզիլ-(1→4)-α(β)-D-գլյուկոպիրանոզ։ Սախարոզի մոլեկուլի առաջացմանը մասնակցում են երկու մոնոսախարիդների կիսաացետալային խմբերը և նրա անվանումն է՝ α-D-գլյուկոպիրանոզիլ-(1→2)-β-D-ֆրուկտոֆուրանոզիդ։Վերականգնող դիսախարիդները հանդես են գալիս տաուտամեր ձևերով և նրանց թարմ ջրային լուծույթները ենթարկվում են մուտառոտացիայի։ Մալթոզը առավել տարածված դիսախարիդներից է, առաջանում է օսլայի և գլիկոգենի ֆերմենտային հիդրոլիզի արդյունքում աղեստամոքսային տրակտի տարբեր հատվածներում գործող ֆերմենտների (թքի և ենթաստամոքսային գեղձի կողմից արտադրված α-ամիլազների) ազդեցության շնորհիվ։ Լուծույթներում միշտ առկա են մալթոզի բոլոր ձևերը, բայց գերակշռում են α- և β- անոմերների պիրանոզային ձևերը։ Շնորհիվ բաց ձևի գոյության, դիսախարիդները կարող են մոնոսախարիդների նման վերականգնել մետաղների իոնները։Արդյունքում ալդեհիդային խումբը օքսիդանում է, վերածվելով կարբօքսիլ խմբի։ Առաջացած միացությունները կոչվում են բիոնաթթուներ։ Նման հատկություններ են ցուցաբերում կաթնաշաքարը՝ լակտոզը, որի լուծույթը նույնպես տաուտոմեր ձևերի խառնուրդ է։Լակտոզ (կաթնաշաքար)Գլիկոզիդային կապը կարող է առաջանալ նաև C2,C3,C4,C6 դիրքերում գտնվող հիդրօքսիլ խմբերի հաշվին.օրինակ իզոմալթոզում գլիկոզիդային կապը գոյացել է առաջին մոլեկուլի C1 և երկրորդ մոլեկուլի C6 միջև։ՑելլոբիոզԻզոմալթոզՈրոշ դեպքերում գլիկոզիդային կապի առաջացմանը մասնակցում են երկու մոնոսախարիդների կիսաացետալային խմբերը, այնպես, ինչպես դա տեղի է ունենում սախարոզում։Սախարոզում չկա ազատ կիսաացետալային հիդրօքսիլ խումբ։ Նման օլիգոսախարիդները չունեն տաուտոմեր ձևեր, չեն ցուցաբերում վերականգնողական հատկություններ և կոչվում են չվերականգնող օլիգոսախարիդներ։ Նման կառուցվածք ունեցող դիսախարիդների թարմ ջրային լուծույթները չեն ենթարկվում մուտառոտացիայի։Օլիգոսախարիդների քիմիական հատկություններըԴիսախարիդները ենթարկվում են հիդրոլիզի։ Օրգանիզմում հիդրոլիզը կատարվում է գլիկոզիդազ ֆերմենտների ազդեցությամբ։ Սախարոզը (ինվերտային շաքար) սննդի ածխաջրերի հիմնական աղբյուրն է, հեշտությամբ հիդրոլիզվում է թքի ֆերմենտներով, առաջացնելով գլյուկոզ և ֆրուկտոզ։C12+H2O→C6H12O6(գլյուկոզ)+C6H12O6(ֆրուկտոզ)Սախարոզը ինվերտային շաքար է կոչվում, քանի որ նա օպտիկապես աջ պտտող շաքար է, իսկ հիդրոլիզի արդյունքում առաջացած միացությունների՝ գլյուկոզի և ֆրուկտոզի էկվիմոլյար խառնուրդի պտտման ուղղությունը ձախն է.այսինքն տեղի է ունենում պտտման ուղղության փոփոխություն (inversion-փոխել ուղղվածությունը)։Բերված հիդրոլիզի սխեմայից երևում է, որ առաջացած մոնոսախարիդների պտտման անկյունները և ուղղությունները կտրականապես տարբերվում են և ֆրուկտոզի ունակությունը գերակշռում է։Լակտոզի հիդրոլիզից առաջանում են գլյուկոզ և գալակտոզ, մալթոզի հիդրոլիզից՝ երկու գլյուկոզ։Օլիգոսախարիդների քիմիական հատկությունները հիմնականում կրկնում են մոնոսախարիդների հատկությունները։ Լաբորատոր պայմաններում հիդրոլիզը կատարվում է թթվային միջավայրում, որի հետևանքով առաջանում է օլիգոսախարիդի կազմի մեջ մտնող մոնոսախարիդների խառնուրդ։ՊոլիսախարիդներՄոնոսախարիդների կամ նրանց ածանցյալների պոլիկոնդեսացման պրոդուկտները կոչվում են պոլիսախարիդներ։ Մոնոմերները այդ միացություններում կապված են միմյանց հետ գլիկոզիդային կապերով։ Պոլիսախարիդները կարող են լինել ճյուղավորված և չճյուղավորված։ Պոլիսախարիդների կազմի մեջ մտնում են զանազան մոնոսախարիդներ.D-գալակտոզ,D-գլյուկոզ,D-գլյուկուրոնաթթու և այլն։ՀոմոպոլիսախարիդներԵթե պոլիսախարիդները կազմված են միևնույն մոնոսախարիդների մնացորդներից, ապա նրանք կոչվում են հոմոպոլիսախարիդներ կամ գլիկաններ։ Գլիկանները կարող են լինել հեքսոզաններ և պենտոզաններ։ Կախված մոնոսախարիդի բնույթից տարբերում են գլյուկաններ (որոնք կազմված են միայն գլյուկոզի մնացորդներից),մանաններ, գալակտաններ և այլն։ Երկրագնդի վրա ամենատարածված օրգանական միացությունը ցելյուլոզն (բջջանյութ) է, որը կազմված է 1,4-գլիկոզիդային կապով կապված β-D-գլյուկոպիրանոզի մնացորդներից, ունի կարևոր կառուցվածքային, հենարանային ֆունկցիա բուսական աշխարհում և անհրաժեշտ է որպես սննդի բաղադրամաս կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների համար։ՑելյուլոզԲույսերում ածխաջրերի պահեստային կամ պաշարային ձևն է օսլան, որը կազմված է գծային կառուցվածք ունեցող ամիլոզից (10-20%),և ճյուղավորված ամիլոպեկտինից (80 %)։Ամիլոզը կազմված է α-1,4-գլիկոզիդային կապերով կապված D-գլյուկոպիրանոզի մնացորդներից։Ամիլոպեկտինի ճյուղավորումը կատարվում է հիմնական շղթայի յուրաքանչյուր 20-25 մոնոսախարիդային մնացորդի մոտ 1,6-α-գլիկոզիդային կապերի առաջացմամբ։ Կենդանական օրգանիզմում ածխաջրերի պահեստային ձևը գլիկոգեն պոլիսախարիդն է (կենդանական օսլա),որը կառուցվածքով նման է ամիլոպեկտինին, սակայն ճյուղավորված է.կողմնային շղթաները կարող են գոյանալ յուրաքանչյուր 6-րդ,8-րդ մոնոսախարիդի մոտ։ Մոնոսախարիդները գլիկոգենում կապված են միմյանց հետ հիմնականում α-1,4- և α-1,6 գլիկոզիդային կապերով։Դեքստրան։ Դեքստրանները մանրէների հիմնական պոլիսախարիդներն են։ Այժմ մշակված են դեքստրանների արդյունաբերական ստացման եղանակներ միկրոբիոլոգիական սինթեզի ճանապարհով։ Դեքստրանները կազմված են α-D-գլյուկոպիրանոզային մնացորդներից.մոլեկուլները խիստ ճյուղավորված են։ Կապի հիմնական ձևն է α (1→6),իսկ ճյուղավորման հատվածներում α(1→4),α(1→3),α(1→2)։Դեքստրանները օգտագործում են արյան փոխարինիչների պատրաստման համար (պոլիգլյուկին)։Ատամների վրա զարգացող մանրէները նույնպես արտադրում են դեքստրան, որը հայտնաբերվում է ատամների վրա գոյացող նստվածքի կազմում։Դեքստրանի հատվածըՄեկ այլ պոլիսախարիդ, որը մոնոմերն է D-ֆրուկտոզի մնացորդը, կոչվում է ինսուլին։ Ինսուլինը սոխի, սխտորի և մի շարք այլ մթերքների պահեստային պոլիսախարիդն է և օգտագործվում է ֆրուկտոզի արտադրության համար։ՀետերոպոլիսախարիդներԿենդանի օրգանիզմներում կարևոր դեր ունեն հետերոպոլիսախարիդները, որոնք կազմված են տարբեր մոնոսախարիդների մնացորդներից։ Հետերոպոլիսախարիդները հիմնականում կազմված են դիսախարիդային միավորներից։ Առավել մեծ նշանակություն ունեն հիալուրոնաթթուն, հեպարինը, խոնդրոիտինսուլֆատները և այլն։ Շարակցական հյուսվածքի հիմնական պոլիսախարիդն է հիալուրոնաթթուն, որը առաջին անգամ անջատվել է ապակյա մարմնից և սինովիալ հեղուկից, իսկ հետագայում հայտնաբերվել է մաշկում, պորտալարում, հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկկում և այլն։ Հիալուրոնաթթվի հիդրոլիզից առաջանում են D-գլյուկուրոնաթթու,D-գլյուկոզամին և քացախաթթու.մոլեկուլն ունի գծային կառուցվածք, ճյուղավորված չէ, մոլեկուլային զանգվածը տատանվում է երեքից ութ միլիոնի սահմաններում։ Հյուսվածքներում հանդիպում է ինչպես ազատ, այնպես էլ սպիտակուցների հետ (աղանման) կապված։Հիալուրոնաթթվի կրկնվող միավորըՀեպարին։ Հեպարինը արյան հակամակարդիչ (հակակոագուլյանտ) գործոնն է, հայտնաբերվել է նաև լյարդում, փայծաղում, թոքերում, վահանագեղձում։ Հեպարինի կրկնվող օղակը բաղկացած է D-գլյուկուրոնաթթվից և D-գլյուկոզամինից, որում ամինախումբը և հիդրօքսիլ խմբերից որևէ մեկը կապված են ծծմբական թթվի մնացորդի հետ։Հեպարինի կրկնվող միավորըԽոնդրոիտինսուլֆատները զանազան հյուսվածքներում ներկայացված են իրենց երեք հիմնական ձևերով՝ A,B,C:Խոնդրոիտինսուլֆատ B-ն (որը հայտնի է նաև որպես β-հեպարին) և ավելի ուշ մաշկից անջատված դերմատանսուլֆատը պոլիսախարիդներ են, որոնց կրկնվող միավորը կազմված է L-իդուրոնաթթվի և N-ացետիլգալակտոզամինսուլֆատից։Դերմատանսուլֆատի կրկնվող միավորըԱմինագլիկանների շարքին է պատկանում նաև կերատանսուլֆատը, որի կրկնվող միավորը կազմված է β-D-գալակտոզի և N-ացետիլ-β-D-գլյուկոզամին մնացորդներից։Մուկոպոլիսախարիդները կարևոր նշանակություն ունեն նաև մանրէների նյութափոխանակության և գոյատևման համար։ Օրինակ, պնևմոկոկկեր II և III պատիճներում հայտնաբերվել են սպեցիֆիկ պոլիսախարիդներ (ալդոբիուրոնաթթուներ),որոնք օժտված են անտիգենային հատկություններով։ՍննդանյութերՀացահատիկային մթերքները ածխաջրերի հարուստ աղբյուր են:Ածխաջրերը սննդի մեջ էներգիական արժեքով ածխաջրեր հավասարարժեք են սպիտակուցներին։ 1 գ ածխաջրի այրումից օրգանիզմում անջատվում է միջինը 4,1 կկալ էներգիա։ Մարդու սննդի մեջ ածխաջրերի քանակը սովորաբար 4 անգամ գերազանցում է սպիտակուցների և ճարպերի պարունակությանը։ Օրգանիզմում ածխաջրերի սահմանափակ կուտակվելու հատկությունը նպաստում է դրանց ավելցուկային քանակների հեշտորեն ճարպի փոխարկվելուն, որը կուտակվում է ճարպային պահեստարանում (դեպոյում)։ Սննդի մեջ ածխաջրերի ավելցուկից առաջանում է ավելորդ քաշ և գիրություն։Ածխաջրերի պարունակությունը սննդի օրաբաժնում պետք է հաշվեկշռված լինի սպիտակուցների և ճարպերի հետ։ Դրանց կտրուկ սահմանափակումը, առավել ևս լրիվ բացակայությունը, խանգարում է բնականոն սնուցումը և կարող է հանգեցնել օրգանիզմի կենսագործունեության էական փոփոխությունների։ Միայն բուժիչ նպատակով որոշ հիվանդությունների (շաքարախտ, ճարպակալում և այլն) դեպքում բժիշկը կարող է նշանակել ածխաջրերի ցածր պարունակությամբ սննդակարգ։Ածխաջրեր սննդային օրաբաժնի հիմնական մասն են և ապահովում են օրգանիզմին անհրաժեշտ օրական կալորիականության կեսից ավելին։ Դրանց 1 օրվա ծախսը կազմում է 350-500 գ, որոնց նկատմամբ պահանջը բավարարվում է բուսական մթերքների (հացահատիկ, կարտոֆիլ և այլն), մասամբ էլ շաքարի հաշվին։ Կենդանական մթերքը, որպես ածխաջրերի աղբյուր, չնչին նշանակություն ունի։ Բայց վաղ մանկական տարիքում, երբ կաթը հիմնական սնունդն է, այն ածաջրերի կարևոր աղբյուր է և կարող է գրեթե լիովին ապահովել օրգանիզմի պահանջը։ Նույնը վերաբերում է նաև մեծահասակներին ածխաջրերով ապահովմանը։Խաղողաշաքարի կարևոր հատկությունը հեշտ յուրացվելիությունն է և օրգանիզմի կողմից արագ օգտագործումը գլիկոգենի առաջացման համար, որն անհրաժեշտ է աշխատող մկանների, այդ թվում սրտամկանի սնուցման, արյան մեջ շաքարի բնականոն կոնցենտրացիան պահպանելու համար։ Խաղողաշաքարը սննդի լավագույն միջոց է հետվիրահատ. շրջանում, ինչպես նաև ծանր և թույլ հիվանդների համար։ Պտղաշաքարը մոտ 2 անգամ քաղցր է սննդային շաքարից և 3 անգամ՝ խաղողաշաքարից։ Այն առավել գործածական է մտավոր աշխատանք կատարելիս, ինչպես նաև հասուն և տարեց մարդկանց, աթերոսկլերոզով հիվանդների համար՝ ճարպային և խոլեստերինի փոխանակության խանգարումների դեպքում։Պտղաշաքարը բարերար ազդեցություն է ունենում աղիքային օգտակար միկրոֆլորայի վրա։ Պտղաշաքարի և խաղողաշաքարի հիմն աղբյուր են մրգերը, հատապտուղները, ինչպես նաև մեղրը, որում խաղողաշաքարի պարունակությունը կազմում է 25-37 %, իսկ պտղաշաքարինը՝ 39-40 %: Սախարոզը շաքարի ձևով առավել օգտագործվող երկշաքար է։ Չնայած սննդային բարձր հատկություններին՝ երբեմն մտավոր աշխատանքի և քիչ շարժուն կենսակերպի, ճարպակալման հակում ունենալու դեպքերում, ինչպես նաև ծեր տարիքում մեծ քանակությամբ շաքարի օգտագործումը ցանկալի չէ։ Դրա ավելցուկը նպաստում է ճարպակալմանը և աթերոսկլերոզի առաջացմանը, որոշ տվյալներով՝ բարձրացնում է արյան մեջ խոլեստերինի պարունակությունը։Սննդային օրաբաժնում օսլան կազմում է օգտագործվող ածխաջրերի ընդհանուր քանակի մոտ 80 %-ը, որի բարձր պարունակությամբ է մեծ չափով պայմանավորված հատիկային մթերքների, լոբազգիների և կարտոֆիլի սննդային արժեքը։ Օսլայի ճեղքման հաշվին է բավարարվում օրգանիզմի շաքարի, մասնավորապես՝ խաղողաշաքարի պահանջը։Թաղանթանյութի և պեկտինային նյութերի հիմնական հատկությունը ջրային լուծույթում թթվի և շաքարի ներկայությամբ դոնդողանման կոլոիդային զանգված առաջացնելու ունակությունն է։ Հաստատվել է պեկտինային նյութերի նշանակությունն առողջ մարդու սննդի մեջ, ինչպես նաև դրանց օգտագործման հնարավորությունը ստամոքսաղիքային համակարգի որոշ հիվանդությունների, այրվածքների և այլ դեպքերում։ Հայտնի է բջջանյութի ածխաջրերի դերն աղիքների գալարակծկանքի խթանման գործում։ Բջջանյութը նպաստում է նաև օրգանիզմից խոլեստերինի հեռացմանը, աղիքային ֆլորայի բնականոնացմանը։

Հայերենի կետադրության համակարգը

Զուգահեռագիծ

Երկրաչափութուն 8 դասարանի աշակերտների համար:Սահմ: Զուգահեռագիծ կոչվում է այն քառանկյունը , որի հանդիպակաց կողմերը զույգ առ զույգ զուգահեռ են:Հատկ 1. Զուգահեռագծի հանդիպակաց  կողմերը հավասար են , և հանդիպակաց անկյունները հավասար են :Հատկ 2. Զուգահեռագծի անկյունագծերը հատման կետով կիսվում են: Հայտ 1. Եթե քառանկյան երկու կողմերը հավասար են և զուգահեռ են , ապա այդ քառանկյունը զուգահեռագիծ է:Հայտ 2.Եթե քառանկյան հանդիպակաց կողմերը զույգ առ զույգ հավասար են , ապա այդ քառանկյունը զուգահեռագիծ է:Հայտ 3. Եթե քառանկյան անկյունագծերը հատվում են և հատման կետով կիսվում են , ապա այդ քառանկյունը զուգահեռագիծ է:

Բնանկարչություն

Թեմատիկ պատկերումներ` <<Ես ծովի ափին>>,<<Ծաղկած ծառեր>>, <<Տարվա եղանակները>>,<<Աշուն>>:Դիտումների և զրույցից ստացած տպավորությունների հիման վրա պատկերացումների ձևավորում:Ծանոթացում հայրենի երկրի բնաշխարհի,ծովային տեսարանի, տարվա եղանակների  գույների բազմազանության մասին:Հայրենի երկրի բնաշխարհի նկատմամբ սիրո, հետաքրքրության և հոգատարության ձևավորում:Կերպարվեստի ժանրերի, ջրաներկի ճիշտ օգտագործման, գույների և երանգների մասին պատկերացման ձևավորում:Մեծանուն նկարիչների մասին տեղեկատվության հաղորդում:

Countable and uncountable nouns

Nouns can be countable and uncountable.Countable nouns are for things we can count using numbers. They have a singular and plural form. Examples of countable nouns:• Ann was singing a song.• We have got enough cups.Uncountable nouns are for the things we cannot count with numbers. They usually do not have plural form.Examples of uncountable nouns:• I eat rice every day.• He drank a cup of coffee yesterday.If you want to ask about the quantity of a countable you ask "How many". If you want to ask about the quantity of an uncountable noun you ask "How much".We use "a" or "an" with singular countable nouns. We use some, a lot of, a great deal of with  uncountable nouns.We use a singular verb with uncountable nouns.

Կրավորական սեռի կազմությումի

Ուսումնասիրել կրավորական սեռի կազմությունը ,գործածումը

Կյանքի ոչ բջջային ձևեր ՙ վիրուսներ

Բնության մեջ գոյություն ունի  կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ օրգանական նյութերից կազմված  կառույցների  մի մեծ խումբ,որոնք կոչվում են վիրուսներ:Դրանք չունեն բջջային կառուցվածք ,բջիջներին բնորոշ բաղադրամասեր և օրգանոիդներ ու ներկայացնում են  կյանքի ոչ  բջջային ձևերը: